-"ШИНЭ ЗУУНМОД", "МАЙДАР" ХОТУУДЫГ БАЙГУУЛСНААР СУУРЬШЛЫН ШИНЭ БҮСҮҮД ҮЕ ШАТТАЙГААР БИЙ БОЛЖ ЭХЭЛНЭ-

Барилга, хот байгуулалтын сайд Б.Мөнхбаатартай ярилцлаа.

-Асуултаа цаг үетэй холбоотой асуудлаар эхэлье гэж бодлоо. “Ковид-19” цар тахлын нөлөө, эдийн засгийн байдал зэрэг хүчин зүйлүүд барилгын салбарт хэрхэн нөлөөлж байна вэ?

-Барилгын салбарын хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалтын ажил жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байна. Тухайлбал, Барилга, хот байгуулалтын чиглэлээр 2019 онд 3.2 их наяд төгрөг, 2020 онд 4.1 их наяд төгрөгийн хөрөнгө оруулалтыг улсын төсөвт тусган баталсан бөгөөд 2020 оны II улирлын байдлаар 1.9 их наяд төгрөгийн гүйцэтгэлтэй байна. Энэ ажлын 99 хувийг дотоодын барилгын компаниуд гүйцэтгэсэн байна. Барилгын салбарт өнөөдрийн байдлаар нийт 14429 аж ахуйн нэгж, байгууллага бүртгэлтэй байгаагаас 7509 буюу 52 хувь нь идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байна. Нийтдээ 73,7 мянган ажилчин энэ салбарт ажиллаж байна. Харин өнөөдрийн байдлаар коронавируст халдвар цар тахлаас урьдчилан сэргийлэх бүх нийтийн бэлэн байдлын зэрэгт шилжүүлсэнтэй холбогдуулан аж ахуйн нэгж, байгууллагуудад нийтлэг хэд хэдэн асуудлууд тулгамдаж байна. Сүүлийн хэд хоногт цас орж хүйтэрч байгаатай холбогдуулан дулааны улиралд хийх шаардлагатай цутгалт, аюулгүй ажиллагаа, хамгаалалтын горимд шилжүүлэх арга хэмжээнүүдийг авч чадаагүй байдал үүсээд байна. Мөн барилгын ажил гэнэт зогссоноор ажлын гүйцэтгэл, ажилчдын цалин бодогдоогүй хүлээлт үүссэн байдалтай байна. Барилгачдын хувьд ихэнх нь цахимаар гэрээсээ ажиллах боломжгүй, 30 хувь нь өдөр тутмын цалингаа авч амьжиргаагаа залгуулдаг, 15-20 хувь орчим нь 7-14 хоногийн хоол хүнс болон автобусны мөнгөтэй байдаг тул ажлын байр, амьжиргааны зардалгүй болох эрсдэл үүссэн ийм байдалтай байна. Мөн аймаг, нийслэлийн хэмжээнд улсын төсвийн болон хувийн хөрөнгө оруулалтаар баригдаж дууссан, комисс ажиллуулж амжаагүй нийт 264 барилга байгууламж байна. Барилга байгууламжийг ашиглалтад оруулах комиссыг зохион байгуулах боломжгүй байгаа учраас барилга байгууламж ашиглалтад орох хугацаа нь сунгагдах, аж ахуйн нэгж, байгууллагууд ажлын гүйцэтгэлээ авч чадахгүй байх, Сангийн яаманд хүргүүлж энэ оны арванхоёрдугаар сарын 20-ны дотор шийдвэрлүүлж чадахгүй нөхцөл байдал үүссэн гээд тодорхой асуудлууд тулгарч байна.

-Үүссэн нөхцөл байдалд ямар арга хэмжээ авч ажиллах боломж байна вэ?

-Юуны өмнө улс орон даяар Гамшгаас хамгаалах бүх нийтийн бэлэн байдлын хугацааг арванхоёрдугаар сарын 1 хүртэл сунгасныг та бүхэн мэдэж байгаа. Төр, засгийн зүгээс хүнээ аврах зорилтыг нэн тэргүүнд тавьж дээрх арга хэмжээг авсан болохыг юуны түрүүнд хэлэх нь зүйтэй. Бидний зүгээс нэн тэргүүнд улсын болон хувийн хөрөнгө оруулалтаар баригдаж дууссан эмнэлэг, дотуур байр, дээр нь зайлшгүй шаардлагатай тохиолдолд эмнэлгийн зориулалтаар ашиглах боломжтой барилгуудын угсралтын ажлыг түргэтгэж, шуурхайлах ажлуудыг зохион байгуулахад анхаарч байна л даа. Улсын хэмжээнд 90 хувь хүртэл гүйцэтгэлтэй эмнэлгийн зориулалттай найман барилга байгууламж, засвар шинэчлэлтийн ажил байна. Мөн эрүүл мэндийн газрын ариун цэврийн байгууламжийн ажил, аймгуудын цэвэрлэх байгууламжийн ажлууд гэх мэт нэн шаардлагатай ажлууд дээр өнөөдөр гол анхаарлаа хандуулан ажиллаж байна.

-"Ковид-19" цар тахал дэгдсэн бусад улс орнуудад дэглэмээ баримтлаад барилгын салбарынхан нь хэвийн ажиллаж байна. Манайд ямар боломж байна вэ?

-Хэрвээ “Ковид-19” цар тахлын дэгдэлтийг хяналтандаа авч, бүтээн байгуулалтын ажлыг гүйцэтгэж эхлэх нөхцөл бүрдсэн тохиолдолд аж ахуйн нэгж, байгууллагуудын хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн шаардлагыг хангуулж, ажилчдыг урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр тодорхой арга хэмжээнүүдийг авч ажиллахад хяналтаа тавьж ажиллана. Тухайлбал, барилга угсралтын ажлыг ажилчдын төвлөрөл, бөөгнөрлийг үүсгэхгүй, байхаар зохион байгуулах, ажилд гарахын өмнө эрүүл мэндийн үзлэг, хамгаалалтын хувцас, хэрэглэлийг шалгах, зааварчилгаа өгөх, өглөөний цугларалт, дасгалыг олноор цуглуулан хийхийг хориглох зэрэг халдвар хамгааллын дэглэм хатуу мөрдөж ажиллахад хяналт тавьж ажиллана. Нөгөө талаар нэн даруй зохион байгуулалтын арга хэмжээнүүдийг авах шаардлагатай ажлууд байна. 90 хувиас дээш гүйцэтгэлтэй барилга байгууламжийн ажлыг халдвар хамгааллыг сахиулан үргэлжлүүлэн гүйцэтгүүлэх асуудлыг Уулсын онцгой комисстой хамтран шийдвэрлэх. Мөн барилгын ажил нь дуусч барилга байгууламжийг ашиглалтад оруулах хүсэлт гаргасан аймаг, нийслэлийн хэмжээнд байгаа төсөл хөтөлбөрүүдийн комиссын үйл ажиллагааг хоёр үе шаттайгаар бөөгнөрөл бий болгохгүйгээр барилгын талбайд ажиллаж, комисс нь хурлаа цахимаар явуулах зэрэг зохион байгуулалтуудыг хийх шаардлагатай байна. Мөн Барилгын материалын үйлдвэрлэлийн нөөц бүрдүүлэх хэрэгтэй. Ирэх жилийн хомсдолоос урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр цементийн үйлдвэрүүдийн үйл ажиллагааг халдвар хамгааллын үед шаардлагатай хугацаагаар ажлуулах шаардлагатай байна гэж үзэж байна. Бусад улсуудын туршлагаас судалж үзэхэд халдвар хамгааллыг сахиулан бүтээн байгуулалтын ажлуудыг тасалдуулахгүй явуулж байна. Тиймээс цаашид барилгын ажлыг үргэлжлүүлэхэд шаардагдах Барилгын материалын үйлдвэрлэл, ханган нийлүүлэлт, мөн үнийн өсөлтийг зохицуулах арга хэмжээ авахаар ажиллаж байна.

-Ер нь цар тахлын нөлөөллөөс гадна барилгын салбарын хэмжээнд нэн шаардлагатай тулгамдсан асуудал юу байна гэж харж байна вэ. Ямар арга хэмжээ авч ажиллаж байна вэ?

-Барилгын салбарын хөрөнгө оруулалт, бүтээн байгуулалтын ажил жилээс жилд өсөн нэмэгдэж байгаа энэ цаг үед барилга байгууламжийн чанар, салбарын боловсон хүчнийг бэлтгэх нэгдсэн бодлого бүхий тогтолцоо бий болгох зайлшгүй шаардлага байна. Мөн газар, хот байгуулалт, нийтийн аж ахуй, барилгын хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгох зэрэг олон асуудал тулгамдаж байна. Эдгээр тулгамдсан ажлуудыг чиглэл бүрээр салбар зөвлөгөөнүүдийг Өвөрхангай, Архангай, Төв аймаг, Улаанбаатар хотод тус тус зохион байгуулж, тулгамдаж буй асуудлаа өргөнөөр хэлэлцэж, цаашдын бодлого, зорилт, хийж гүйцэтгэх ажлаа чиглэл, чиглэлээрээ тодорхойлсон. Өнгөрсөн жилүүдэд Төсвийн тухай хуульд тооцоо, судалгаагүй, зураг төсөл нь боловсруулагдаагүй төсөл, арга хэмжээг хэрэгжүүлэхээр тусгадаг зөрчил нийтлэг байсан. Яам бүр эрхэлсэн асуудлынхаа чиглэлээр төсөл, арга хэмжээнийхээ зураг төслийн боловсруулалтыг хариуцдаг байснаас зураг төслийн талаарх салбарын нэгдсэн бодлого алдагдаж, чанаргүй зураг төслөөр барьсан чанаргүй барилга байгууламж бий болох, дээр нь төсвийн хөрөнгө оруулалт үр ашиггүй зарцуулагдах дутагдал явж ирсэн. Иймд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтын бодлогыг оновчтой төлөвлөх, салбар хоорондын уялдааг хангах үүднээс хот төлөвлөлт, барилга байгууламжийн зураг төслийг боловсруулах ажлыг нэгдсэн бодлогоор зангидаж, хэрэгжүүлэх асуудлыг Барилга, хот байгуулалтын яаманд хариуцуулахаар шийдвэрлэсэн. Барилга, хот байгуулалтын яамнаас “Монгол Улсын хүн амын нутагшилт, суурьшлын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө”-г боловсуулж, 2021 онд батлуулахаар төлөвлөсөн. Энэ хүрээнд “Сумын хөгжлийн стратеги”-ийг тодорхойлж, 2021-2024 онд 18 аймгийн 72 суманд хэрэгжүүлэхээр төлөвлөж байна.

-Ипотекийн зургаан хувийн хүүтэй зээл олгож эхэлсэн. Энэ зээлэнд хичнээн иргэд хамрагдсан бэ. Энэ ажил барилгын компаниудад тус нэмэр болж чадаж байна уу?

-Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт “Нийгмийн даатгал төлдөг бага, дунд орлоготой иргэдийг анх удаа орон сууц худалдан авахад нь урьдчилгаа төлбөргүй, жилийн 4-6 хувийн хүүтэй орон сууцны хөнгөлөлттэй зээлд хамруулна” гэсэн зорилт туссаныг хэрэгжүүлэх зорилгоор иргэдэд олгох ипотекийн зээлийн нөхцөлийг үе шаттай хөнгөвчлөх ажлыг БХБЯ-наас хэрэгжүүлж байна. Энэ хүрээнд Монголбанк, арилжааны банкууд, “МИК ОССК” ХХК-иудтай хамтран ажилласны дүнд шинээр олгох ипотекийн зээлийг зургаан хувь болгож өнгөрсөн аравдугаар сарын 1-ний өдрөөс шинээр зээл авах иргэдэд олгож эхэлсэн. Ингэснээр иргэдийн сарын төлбөрийн хэмжээ 20 орчим хувиар буурч байгаа буюу өрхийн нотлох орлогын хэмжээг мөн хувиар бууруулж, иргэдийн хамрагдах боломжийг нэмэгдүүлж байна. Арваннэгдүгээр сарын 05-ны өдрийн байдлаар 767 зээлдэгчид 54.09 тэрум төгрөгийн 6 хувийн хүүтэй зээл олгоод байна.

Мөн иргэдийн орон сууц худалдан авах нөхцөлийг сайжруулж байгаа нь нөгөө талдаа барилгын компаниудын борлуулалтыг дэмжих бодлого давхар хэрэгжиж байна. Иргэн сонгосон орон сууцаа худалдан авахад орлого нь хүрдэггүй байх тохиодолд байсан бол зээлийн хүү буурснаар худалдан авах боломж нь нэмэгдэж болно. Харин иргэдийн худалдан авах чадвар нэмэгдсэнтэй холбогдуулан үндэслэлгүйгээр орон сууцны борлуулалтын үнийг нэмэгдүүлсэн үйлдэл гаргасан аж ахуйн нэгжүүдтэй тус яамнаас барилгын тусгай зөвшөөрлийг цуцлах хүртэлх арга хэмжээг холбогдох байгууллагуудтай хамтран авч хэрэгжүүлэхээр санал боловсруулж байна.

-Барилгын зах зээлийн эрэлт нийлүүлэлт манайд хэр тогтвортой байна вэ. Жилд хичнээн орон сууц, барилга ашиглалтад орж байна вэ?

-Өнгөрсөн арван жилийн хугацаанд Монгол Улсын хэмжээнд нийт 164 мянган орчим айлын орон сууц зах зээлд нийлүүлэгдсэн бөгөөд жилд дунджаар 16 мянга орчим айлын орон сууц ашиглалтад орсон байна. 2014, 2015 онуудад хамгийн их буюу тус тус 23.8 мянган айлын орон сууц ашиглалтад орсон. Засгийн газар Монголбанктай хамтран 2013 оноос орон сууцны ипотекийн хөнгөлөлттэй зээлийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхэлсэн бөгөөд энэ хугацаанд 99,559 зээлдэгч ипотекийн зээлтэй байна. Үүнээс Засгийн газар болон Монголбанкны эх үүсвэрээр 73,597 зээлдэгч, жилд дунджаар 6000 зээлдэгчид хөнгөлөлттэй зээл олгосон байгаагаас 2014 онд 14 мянга, 2015 онд 11 мянган зээлдэгчид олгосон байна. Эндээс үзэхэд ипотекийн зээлийн эх үүсвэрээс хамаарч орон сууцны нийлүүлэлтийн хэмжээ өөрчлөгдөж байна.

Барилга, хот байгуулалтын яамнаас 2018 онд хийсэн судалгаанаас үзэхэд орон сууцны хэрэгцээгээ сайжруулах хүсэлтэй 200 мянга гаруй өрх байгаагаас худалдан авах чадвараар баталгаажсан буюу ипотекийн зээлд хамрагдаж орон сууц авах чадвартай 35 мянган зээл хүсэгч, шууд худалдан авах чадвартай 8900 өрх, компанийн хувь лизингээр худалдан авах боломжтой 16000 өрх байна. Эдгээр иргэдийн ихэнх нь 50-60 м.кв, 1.300 сая төгрөгөөс 1.500 сая төгрөгний нэг м.кв талбайн үнэтэй орон сууц худалдан авахаар сонирхож байна. Харин барилгын компаниудын зах зээлд борлуулж буй орон сууцны нэг м.кв талбайн дундаж үнэ нь 2.200 сая төгрөг байгаа нь эрэлт, нийлүүлэлтийн тэнцвэр алдагдах эрсдэлтэй харагдаж байна. Монгол Улс 1990 оноос Зах зээлийн эдийн засгийн тогтолцоонд шилжсэнтэй холбогдуулан иргэд өөрсдийгөө орон сууцаар хангах зарчмаар орон сууцжуулж ирсэн бөгөөд төрөөс орлогод нь нийцсэн худалдан авах боломжуудыг бүрдүүлж ажиллаж байна. Харин хувийн хэвшлийн барьж буй орон сууцны үнийг төрөөс шууд тогтоох боломжгүй тул энэ тал дээр бизнес эрхлэгчид маань нарийн тооцоо, судалгаа хийж, иргэдийн хүсэлтэд тохирсон орон сууцны нийлүүлэлтийг бий болгож ажиллах нь зүйтэй болов уу. Яамны зүгээс барилгын үнэд нөлөөлөх барилгын материал, үйлдвэрүүдийг дэмжих талаар бодлого баримтлан ажиллаж байна.

-Улаанбаатар хот зүүн, баруун тийшээ тэлэх бодлого, шинэ дагуул хоттой болох тухай асуудлууд яригдсаар ирсэн. Энэ тухайд төлөвлөсөн, хийж хэрэгжүүлэх ажлууд юу байна вэ?

-Улаанбаатар хотыг шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр хөгжүүлэх урт хугацааны анхны хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг 1954 онд боловсруулснаас хойших хугацаанд 1961, 1976, 1986, 2002 онуудад тус тус тодотголыг хийж байсан. Өнөөдрийн байдлаар Улсын Их Хурлын 2013 оны 23 дугаар тогтоолоор баталсан “Улаанбаатр хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлагын баримт бичиг”-ийг мөрдөж байна. Уг ерөнхий төлөвлөгөөний дагуу Улаанбаатар хотын түвшинд төвлөрлийг задлах, нэг төвт хотоос олон төвт хот болгон хөгжүүлэх арга хэмжээг үе шаттай хэрэгжүүлж байна. Тухайлбал нийслэлийн зургаан байршил (Баянхошуу, Сэлбэ, Дамбадаржаа, Дэнжийн 1000, Шархад, Толгойт)-д “Дэд төв”-ийг шинээр байгуулах, гэр хорооллын бүсэд эхний ээлжийн “Бичил дэд төв” (Сервисцентр)-ийг барьж ашиглалтад оруулах ажлууд амжилттай хийгдэж байна. Үүний үр дүнд гэр хорооллын айл өрхүүд инженерийн шугам сүлжээнд холбогдох нөхцөл бүрдсэнээр нийтийн болон амины орон сууцнууд баригдаж, дэд төвүүдэд нийгмийн барилга байгууламжууд бий болж, иргэдэд үзүүлэх үйлчилгээ сайжирна. Түүнчлэн “Улаанбаатар хотыг 2020 он хүртэл хөгжүүлэх ерөнхий төлөвлөгөөний тодотгол, 2030 он хүртэлх хөгжлийн чиг хандлагын баримт бичиг”-ийн хэрэгжилтэд үнэлгээ дүгнэлт өгч, Улаанбаатар хотыг 2040 он хүртэл хөгжүүлэх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөг шинээр боловсруулах ажлыг эхлээд байна. Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөөний концепци (үзэл баримтлал)-д тогтвортой, хөгжилтэй хот, идэвхтэй хот, дасан зохицох чадвартай хот, цогц, цомхон хот, хүртээмжтэй хот, хэмнэлттэй хот гэсэн үндсэн зарчмуудыг тусгасан. Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн дагуу Барилга, хот байгуулалтын яамнаас хүн амын нутагшилт, суурьшлын зохистой тогтолцоо, бүсчилсэн хөгжлийн бодлогод тулгуурлан хөгжлийн ирээдүйтэй суурин газрыг тодорхойлох, шинэ дагуул хотыг байгуулах эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх чиглэлээр холбогдох яамд, нийслэл болон Төв аймгийн удирдлагуудтай хамтран ажилласны үр дүнд УИХ-ын 2020 оны тавдугаар сарын 14-ний өдрийн 55 дугаар тогтоолоор “Шинэ Зуунмод”, “Майдар” хотыг тус тус байгуулахаар шийдвэрлэсэн. Энэ бол Монгол Улсад 42 жилийн дараа анх удаа шинэ хот байгуулах тухай түүхэн шийдвэрийг УИХ-аас гаргасан онцлох үйл явдал юм.

Монгол Улсад хотжих үйл явц өнгөрсөн зууны хоёрдугаар хагасаас хурдацтай өрнөж, өнөөгийн байдлаар хот, суурин газарт амьдарч байгаа хүн амын эзлэх хувь жил бүр өссөөр байна. “Шинэ Зуунмод”, “Майдар” хотуудыг байгуулснаар иргэд оршин суух суурьшлын шинэ бүсүүд үе шаттайгаар бий болж эхлэх бөгөөд Улаанбаатар хот руу шилжих хөдөлгөөн буурч, хүн амын хэт төвлөрөл саарах болно. Мөн эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэн, нийгмийн тусламж, үйлчилгээний хүртээмж, дэд бүтцийн үйлчилгээний чанарыг сайжруулна. Яамнаас шинэ хотуудыг байгуулахтай холбогдуулан газрыг улсын тусгай хэрэгцээнд авч, цаашдын хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө, үе шатны баримт бичгүүдийг боловсруулах, хот байгуулалтын иж бүрэн үнэлгээ, ус хангамжийн эх үүсвэрийг тогтоох хайгуул, судалгаа, байгаль орчны нөлөөллийн үнэлгээний ажлуудыг үе шаттайгаар хийж гүйцэтгэж байна.

Х.Цэнд-Аюуш