МУИС-ийн багш, олон улсын харилцаа судлаач, доктор С.Баясгалантай ярилцлаа.

-АНУ-д саяхан болсон үйл явдал тухайн улсын нэр хүнд, гадаад бодлого, харилцаанд хэрхэн нөлөөлөв?

-Д.Трампыг дэмжигчид түүний өдөөн хатгалгаар “луйвардсан” сонгуулийг баталгаажуулахгүйн тулд Конгрессийн хуралдааныг тасалдуулах зорилгоор Капитоли руу дайрсан. Энэ нь нэгт америкчуудыг төдийгүй түүний холбоотон орнуудыг хэвлэл мэдээллээр нь хэлж байгаа шиг шоконд оруулсан. Хоёрдугаарт, өрсөлдөгч орнуудын гайхширлыг төрүүлсэн төдийгүй заримынх нь инээдийг хүргэсэн талаар хэвлэл мэдээллээр нэлээд ярьж байна.

Өнөөдөр дэлхийн тэргүүлэгч их гүрэн АНУ бусад улс орнуудад үлгэр дуурайл болж явж байгаа. Харин АНУ-д болсон энэхүү үйл явдал нь нэг ёсны сонин жишиг буюу прецедент болох вий гэсэн болгоомжлол байна.

-Д.Трамп ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байх хугацаандаа онцлох, нөлөөтэй ямар ямар ажил хийсэн бэ?

-Судлаачид болон америкчуудын үзэж байгаагаар Д.Трамп өмнө нь нийгмийн давхарга, арьсны үзэл болон хүний эрхийн асуудлаар гүнзгий хуваагдалд орсон байсан АНУ-ын нийгмийг улам хагаралдуулсан гэж буруутгадаг. Дараагийн ерөнхийлөгч Жо.Байден үүнийг засаж чадна гэж найдаж байгаа ч бас эргэлзэж байна.

-Яагаад. Эргэлзэж байгаа учир нь юу вэ?

-Нийгэм дотроо хуваагдсан асуудал нь Обамагийн үед ч байсан, Трампын үед улам хүндэрсэн. Байден ч нийгмийн хуваагдлыг арилгах талаар чармайн ажиллахаа хэлсэн. Гэхдээ энэхүү асуудал нь гэнэт гарч ирээгүй, нэлээд гүнзгий урхаг суурьтай учраас тийм ч амархан шийдэх асуудал биш, тиймээс судлаачид чадна гэдэгт эргэлзэж байна.

-Д.Трамп ерөнхийлөг-чөөр ажиллаж байх хугацаандаа худалдаа, эдийн засаг, гадаад харилцааны чиглэлээр юу хийсэн бэ?

-Д.Трамп ерөнхийлөгчөөр ажиллаж байх хугацаанд нэлээд хэдэн ажил хийсэн. Түүний гол ажил нь өөрийнх нь сонгуулийн уриа болсон АНУ-ыг нэгт тавьсан, дахин хүчирхэг болгох асуудал дээр төвлөрч байсан.

Энэ талаар Д.Трампын хийсэн хамгийн том зүйл нь эдийн засгаа бэхжүүлж, дотоодын үйлдвэр, аж ахуйн нэгж, компаниудаа дэмжих бодлого барьсан. АНУ-ын эдийн засаг 2018 онд 4,5 хувиар өссөн, мөн үүнтэй холбоотойгоор ажилгүйдлийг бууруулж чадсан. Ажил-гүйдлийн түвшин 3,6 хувь болтлоо буурсан гэх жишээг BBC агентлаг мэдээлсэн. Гэхдээ коронавирусийн нөхцөл байдал үүнийг нэлээд хойш нь татсан л даа. Магадгүй үүнээс болоод Д.Трамп цар тахлыг хүлээн зөвшөөрөхгүй, энгийн ханиад гэж үзэж байсан байх.

Худалдааны хэлэл-цээрийн асуудал буюу Транс Номхон далайн түншлэл (TPP) болон Хойд Америкийн чөлөөт худалдааны бүс (НАФТА)-ээс гарч АНУ-Канад-Мексикийн шинэ гэрээ байгуулсан. Ер нь бол АНУ-д ашигтай байхын тулд улс орнуудтай тус бүртэй нь худалдааны гэрээ байгуулсан.

Хятадтай хатуу аргаар тэмцэж эхэлсэн. Үүнийг ямар нэгэн айдасгүйгээр Хятад АНУ-ыг шудрага бус худалдаагаар хүчиндэж байна, валютаар АНУ-ыг дээрэмдэж байна гэх мэтээр хатуу арга хэмжээнүүд авснаар худалдааны дайн эхлүүлж, ковид бол Хятадын тараасан хятад ханиад зэргээр нэлээд хүчтэй ярьсан л даа.

Холбоотон орнуудын аюулгүй байдлыг үнэгүйгээр хамгаалж байгаа учраас тэд тодорхой хэмжээний зардал гаргаж хувь нэмрээ оруулах ёстой гэж үзэн энэ талаар арга хэмжээ авсан.

Зарим судлаачид Д.Трампын хэт протекционист бодлого нь АНУ-ын өрсөлдөгч нар, тухайлбал Хятадыг орон зайгаа тэлэхэд таатай боломжийг бүрдүүлсэн гэж буруутгах тохиолдол байна.

Олон улсын харилцаанд зарим онцлох алхмуудыг хийсэн нь, тухайлбал, Хойд Солонгостой харилцаа тогтоохыг оролдсон, Ирантай байгуулсан гэрээнээс гарч дахин хориг тавихыг уриалсан. Эдгээрээс хамгийн их дуулиантай алхам нь Иерусалимыг Израилийн нийслэл болохыг хүлээн зөвшөөрч 2018 онд Элчин сайдын яамаа нээсэн явдал байв.

-Д.Трамп яг америкчууддаа чиглэсэн, наалдацтай ямар ажил хийсэн бэ?

-Өмнө нь хэлсэнчлэн ажлын байрыг нэмэгдүүлж, ажилгүйдлийг бууруулсан. Үндэстэн дамнасан корпорациудыг гадагшаа хөрөнгө оруулахгүй байх, дотооддоо үлдэж үйл ажиллагаа явуулах тал дээр л их ажилласан. Үүний тулд нэлээд хэдэн худалдааны гэрээнүүдийг цуцалж шинээр байгуулсан.

-Жо.Байдены бодлого Ази, тэр дундаа манайх шиг буурай оронд яаж нөлөөлөх бол?

-Жо.Байден нэр дэвшиж байх үедээ нэлээд хэдэн зүйлийг хэлсэн байдаг. Тухайлбал, ковидыг арилгах талаар шийдвэртэй арга хэмжээ авахаар төлөвлөгөө боловсруулчихсан байгаа. Үүнтэй холбогдуулаад obam­acare дээр суурилан АНУ-ын эрүүл мэндийн тогтолцоог боловсронгуй болгох байх. Мөн дундаж давхаргыг дэмжих зүйл ярьж байсан. Мөн Ази, Номхон далай руу чиглэсэн гадаад бодлого нь Д.Трампын адил Хятад байх нь тодорхой. Энэ талаар хэдийгээр Д.Трамптай ижил байр суурьтай байгаа боловч хэрэгжүүлэх арга зам нь өөр байх нь тодорхой. Гэхдээ судлаачид Байденыг хятадтай Д.Трамп шиг хатуу харьцахгүй байх гэж үзэж байхад Хятадын зүгээс нааштай хүн ерөнхийлөгч болж байна, хэл амаа ололцох байх гэсэн хүлээлттэй хандаж байна.

Монгол Улсын хувьд хоёр орны харилцаа стратегийн түншийн хэмжээнд хүрчихсэн, энэ хэвээрээ явах нь ойлгомжтой. Ази, Номхон далайд өрнөж буй үйл явцыг харвал Ази дахь АНУ-ын бодлого нэлээд эрчимтэй өрнөх хандлагатай байна. Байден гарч ирснээр Д.Трамп шиг хүчтэй бодлого явуулахгүй байж мэдэх ч Хятадын эсрэг тодорхой салбарт, хувь хүнд ч тэр хориг тавих замаар Хятадад шахалт үзүүлж магадгүй, нөгөө талаар Хятадын хүрээлсэн санаа нэгтэй улс орнуудтай харилцаагаа бэхжүүлэх бодлого барьж, үүгээрээ Хятадыг бүс нутагт нь ганцаардуулахыг оролдох байх. Ямар ч байсан сонгуулийн үеэр амлаж байсан амлалтаас нь ийм дүр зураг харагдаж байна.

Энэ хэмжээнд Жо.Байден Монгол руу анхаарлаа хандуулах ч байх. Бүс нутгийн нөхцөл байдал хэр хэмжээнд өөрчлөгдөх, яаж хувирахыг урьдчилан хэлэх боломжгүй учраас Монголын ач холбогдол хэр байхыг мэдэхгүй юм. Магадгүй манайд айлчлал хийхийг ч үгүйсгэхгүй. 2011 онд дэд ерөнхийлөгч байхдаа манайд ирж байсан хүн шүү дээ.

Р.ХИШИГЖАРГАЛ