УИХ-ын гишүүн Я.Содбаатартай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

- УИХ-ын хаврын чуулганы нээлтэд Ерөнхийлөгчийн хэлсэн үг МАН, МАХН-ын гишүүдийн дургүйцлыг нэлээд хүргэх шиг болсон. Таны хувьд Ерөнхийлөгчийн хэлсэн үгэнд ямар дүгнэлт хийж байгаа вэ?
-УИХ-ын хаврын чуулганы нээлтийн ажиллагаанд УИХ дахь МАН-ын бүлгийн гишүүд бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ оролцсон. Монгол Улсын Ерөнхийлөгч УИХ-ын чуулганы нээлтэд үг хэлэхдээ улстөрийн хэд хэдэн томоохон дүгнэлт хийсэн. Аливаа улстөрийн албанд зүтгэж, чухал ажил алба хашиж байгаа хүмүүсийн амнаас гарч буй үг бүр хариуцлагатай байх ёстой. Ялангуяа Ерөнхийлөгч, Ерөнхийлөгчийн байгууллагаас хийж буй улстөрийн дүгнэлт бол Монгол орны нийгэм, эдийн засгийн төлөв, өнөөгийн улстөрийн нөхцөл байдлыг дүгнэсэн томоохон дүгнэлт болдог. Энэ утгаараа Ерөнхийлөгчийн чуулганы индэр дээрээс уншсан илтгэлийн эхний хэсэг дэх улстөрийн дүгнэлтүүдтэй МАН санал нийлэхгүй гэдгээ илэрхийлж УИХ-ын гишүүд чуулганы үйл ажиллагааг хаяж гарсан. Нэгдүгээрт, Ерөнхийлөгч “Монгол Улсад хууль тогтоомж нэг мөр мөрдөгддөг болж, хуулийн хэрэгжилт сайжирч байна” гэсэн дүгнэлт хийсэн. Гэтэл Ерөнхий сайдаас эхлээд Үндсэн хуулиа зөрчсөн дүгнэлт гарч Монгол Улсын Засгийн газраас гаргасан хэд хэдэн томоохон захирамж шийдвэрүүд хууль, шүүхийн өмнө бүдэрч байна. УИХ-ын өмнө хуулийн хэрэгжилт, биелэлтийг хангаж ажиллах үүрэгтэй улстөрийн албан тушаалтан болох Ерөнхий сайдаас эхлээд алдаа гаргаж байхад Ерөнхийлөгч хууль, дүрэм мөрдөгдөж байна гэж хэлсэнтэй санал нийлээгүй. Хоёрдугаарт, “Монгол Улсын нэр хүнд сүүлийн жилүүдэд маш их өслөө. Монгол Улсад ардчилал төлөвшиж, дэлхийд ардчиллыг заах хэмжээнд хүрлээ” гэсэн дүгнэлтийг Ерөнхийлөгч хийсэн. Харамсалтай нь эрх баригчид гарч ирснээсээ хойш парламентын ардчилал, хүний үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх, өмчлөх эрхээс эхлээд олон зүйлийг зөрчиж байна. Өнөөдрийг хүртэл УИХ-д сөрөг хүчний УИХ-ын гишүүн, эрх барьж буй намын УИХ-ын гишүүн хоёр адил тэнцүү эрхгүй, харилцан адилгүй байгаа. Үүнээс эхлээд парламентын ардчилал Монгол Улсад алдагдаж байна. Нэг нам парламентад хүч түрдэг. Хуулийг уландаа гишгэдэг үйлдэл газар авлаа. Үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх эрх хаагдаж өмчийн эрхгүй болж байна. Ард түмний дуу хоолойгоо илэрхийлэх хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөг хааж, өдөр бүр нэг сонин, телевиз, сайт хаадаг. Эсвэл нэг хүний барилгын ажлыг зогсоож, нөгөө хүний өмчийг хаадаг байдал газар авсан. Ийм үед Ерөнхийлөгч дүгнэлт хийх болоогүй. Монголын ардчилал эмзэг, нялх байна. Тиймээс МАН ардчиллыг төгөлдөршүүлэн хөгжүүлэхэд анхаарч ажиллах ёстой гэсэн байр суурьтай байгаа. Мөн гадаад нэр хүнд өсч байна гэдэг дүгнэлт хийсэн. Гэтэл Монгол Улсын гадаад дахь нэр хүнд сүүлийн зургаан сарын хугацаанд маш их унасан. Олон улсын биржид Монголын аж ахуйн нэгж, томоохон төсөл, хөтөлбөрүүдийн хувьцааны үнэ 400-500 дахин уналаа. Монгол Улсаас хөрөнгө оруулалт гадагшилж байна. Гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалт зогсонги байдалд орсон. Ерөнхийлөгч эдгээр дүгнэлтийнхээ дараахан дахиад Монгол Улсын нийгэм, эдийн засгийн байдлын талаар уулга алдаж мэдэгдэл хийсэн. Тэр нь хоёр оронтой тоогоор тооцогдож байсан эдийн засгийн өсөлт нэг жилийн настай байв уу, гадаад хөрөнгө оруулалт сүүлийн нэг жилийн хугацаанд 60 хувиар татагдлаа гэх мэтчилэн... Ингэж өмнө нь хийсэн улстөрийн дүгнэлттэйгээ зөрчилдсөн дүгнэлт хийсэн. Ерөнхийлөгчийн дөрвөн жилийн өмнө Ерөнхийлөгчөөр сонгогдох гэж нэр дэвшиж байхдаа хэлж байсан үг, дөрвөн жил энэ хариуцлагатай ажил, эрх мэдлийг хэрэгжүүлснийхээ дараа хэлсэн үг хоёр нь ялгагдахын аргагүй байна. Ерөнхийлөгчөөс дөрвөн жилийн өмнө ард түмнээс мандат авах гэж нэр дэвшихдээ хэлж байсан уриа, лоозон, амлалтууд нь хэрхэн биелснийг шаардаж, нэхэх цаг болсон. “Иргэдэд 2.5 сая төгрөг олгуулна. Хууль, шүүхийн байгууллагын шинэчлэлийг хийнэ. Байгалийн баялаг, уул уурхайн үйл ажиллагааг хэвийн горимд Монгол Улсын язгуур эрх ашигт нийцүүлэн эрх зүйн зохицуулалт хийнэ. Шударга ёсыг тогтооно. Олон түмнээ алагчилж, ялгадаггүй төрийн тэргүүн байна. Овоо тахихгүй, одон тараахгүй” гээд маш олон зүйлийг ярьж явсан. Эдгээр амлалтаас юу нь биелэв, юуг нь хэрэгжүүлэв гэдгийг асуух цаг болж. Ер нь Монгол Улсын сүүлийн 23 жилийн нийгэм, эдийн засаг, улстөрийн амьдралын алдаа, оноо Ц.Элбэгдоржтой наалдах ёстой. Ц.Элбэгдорж энэ хугацаанд УИХ-ын гишүүн ч байсан, Ерөнхий сайд ч байсан, Ерөнхийлөгч ч байсан. Монголын ард түмэн Ц.Элбэгдоржид хангалттай эрх мэдэл, хугацаа өглөө. Одоо харин юу хийсэн юм бэ. Хэрхэн амжилтад хүрсэн бэ гэдгийг асуух цаг боллоо.

- Төрийн тэргүүнийг үг хэлж байхад МАН-ын гишүүд хурал хаяж гарсан нь ёс зүйгүй үйлдэл боллоо гэх шүүмжлэлийг зарим гишүүд хэлж байна. Үүнд хариулт өгөхгүй юу?
-Монголын парламентад Ерөнхийлөгчийг үг хэлж байхад хурлын танхимыг орхисон тохиолдол анх удаа болсон. Үүнийг одоогийн Ерөнхийлөгчийн үйл ажиллагаанд парламентын гишүүд сэтгэл дундуур байгаагийн тод илрэл гэж харж болно. Ерөнхийлөгчийн хэлдэг үг ач холбогдлоо алдсан байна. Уран үгний цугуулга хэлдэг. Тэгээд хэлсэн үгийнхээ биелэлт, ам ажлын нэгдлийг хангаж чадахгүй байна гэсэн дүгнэлт хийж байгаа.

- Улс орны нийгэм, эдийн засгийн байдал, ард иргэдийн амьдралын төвшинд сөрөг хүчний байр сууринаас ямар дүгнэлт хийж байгаа вэ?
- Ард иргэд, бизнес эрхлэгчид, хөрөнгө оруулагчидтай уулзаж ярилцаж байхад Монгол Улсын нийгэм, эдийн засгийн байдал санаанд оромгүйгээр доошилж, иргэдийн худалдан авах чадвар муудаж байгааг хэлж байна. Өргөн хэрэглээний барааны үнэ, ханш огцом өсч, эдийн засаг үндсэндээ зогсонги байдалд байгаа. Тиймээс МАН-ын бүлэг чуулган хуралдахын өмнө хуралдаж УИХ-ын хаврын чуулганы нээлт дээр үг хэлэх хүсэлт тавьсан. Нийгэм, эдийн засгийн өнөөгийн байдлыг сөрөг хүчний байр сууринаас хэрхэн дүгнэж байгаагаа илэрхийлье гэсэн. Гэтэл УИХ-ын удирдлагын зүгээс зөвшөөрөл олгоогүй. Бид ард иргэддээ үгээ хэлж чадахгүй, УИХ-ын үйл ажиллагаанд бусад гишүүдийн адил тэгш эрхтэй оролцох боломжгүй байгаа энэ нөхцөлд улстөрийн акц хийж өөрсдийн улстөрийн байр суурь, үзэл бодлоо илэрхийлэхээс өөр гарц байхгүй. Эрх баригчид гарч ирснээсээ хойш МАН-тай парламентын төвшинд асуудлаа ярьж, бодлогоороо уралддаг байх сонгодог ардчиллын зарчмыг алдагдуулах чиглэлээр маш их зүйл хийж байна. Тухайлбал, хуулиар хязгаарлаж бүлгийг нь байгуулж өгөхгүй. Сонгогдсон гишүүдийг нь тангараг өргүүлдэггүй. Сонгогдоод тангараг өргөсөн гишүүдэд хэрэг үүсгэж цагдаа, шүүхийг удирдаж байна. Өмч хөрөнгө рүү нь дайрч, МАН-аас угшилтай бизнес эрхлэгчид, хөрөнгө оруулагчдын үйл ажиллагааг зогсоож байна гэх мэтчилэн МАН-ын үйл ажиллагааг тал талаас нь шахаж гудамжинд улстөр хийж, парламентаас хальж гарахуйц хэмжээнд шахалт үзүүлж байгаа. Энэ нь парламентын ардчилал төлөвшиж буй манай улсын хувьд сөрөг үзэгдэл. Тиймээс цаашид эрх баригчид үүнд дүгнэлт хийж сөрөг хүчинтэйгээ парламентын танхимд үгээ чөлөөтэй, ижил тэгш хэмжээнд хэлдэг нөхцөл бололцоог хангаж ажиллахын төлөө анхаарах ёстой.

- Баасан гаригт өрнөсөн жагсаалаас төрийн гурван өндөрлөгт хаягласан 10 зүйл бүхий шаардлага хүргүүлсэн. Цаашид сөрөг хүчний хувьд МАН хэрхэн ажиллах гэж байна?
- УИХ дахь МАН-ын бүлэг хуралдаж өнгөрсөн баасан гаригт Сүхбаатарын талбайд болсон ард иргэдийн жагсаал, эсэргүүцлийн улстөрийн үйл явцаас үүдэн цаашид ямар үйл ажиллагаа явуулах вэ гэдгээ ярьсан. Төрийн гурван өндөрлөгт хандаж жагсаалаас хүргүүлсэн шаардлагыг хэрэгжүүлэх чиглэлээр УИХ дахь МАН-ын бүлэг идэвхтэй ажиллах ёстой гэсэн байр суурьтай байгаа. Иймээс гишүүд чиглэл, чиглэлээр тодорхой асуудлыг авч эрх зүйн хүрээнд ямар өөрчлөлт оруулах юм гэдгийг Засгийн газрын төвшинд тавьж, мэдээллийг нь олон түмэнд ил тод, нээлттэй болгох чиглэлд яаж ажиллах вэ гэдгээ ярилцсан. Юуны өмнө цалин, бүх төрлийн тэтгэвэр, тэтгэмжийг нэмэх талаар асуудал тавьж байгаа. Энэ оны төсвийг өнгөрсөн намар баталж байхад эрх баригч АН-аас цалин, тэтгэвэр нэмж эсвэл “Хүний хөгжил сан”-гаас тодорхой мөнгө иргэдэд олгохоор бараа, бүтээгдэхүүний үнэ өсдөг. Тиймээс үнийн өсөлтийг хязгаарлах, ард иргэдийн нуруун дээр ачаа болдог үнийн дарамтыг бууруулах, инфляцийг багасгах үүднээс цалин, тэтгэвэр нэмэхгүй байх санаачлагыг гаргасан. Манай нам ч “Хэрэв эрх баригчид эдийн засгийн ийм оношлогоо хийж байгаа бол үүнийг нь хүлээн зөвшөөрье” гээд төсвийг нь баталж өгсөн. Гэтэл цалин, тэтгэвэр нэмээгүй байхад бараа, бүтээгдэхүүүний үнэ өсөөд байна. Он гарснаас хойш өргөн хэрэглээний барааны үнэ 30 хувиар өслөө. Инфляци хоёр оронтой тоонд орлоо. Үүнээс дүгнэхэд эрх баригчдын тавьж байсан эдийн засгийн онош буруу байж. Харин цалин, тэтгэвэр нэмсэн, нэмээгүйгээс шалтгаалахгүй бараа, бүтээгдэхүүний үнэ өсч байгаа энэ үед тодорхой хэмжээгээр цалин, тэтгэврийг нэмснээр төрийн албан хаагчид, өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй, амьжиргааны төвшин доогуур иргэдийн нуруун дээр очих үнийн дарамтаас бага ч гэсэн хугаслах юм. Энэ утгаараа цалин, тэтгэврийг тодорхой хэмжээгээр нэмэгдүүлэх нь зүйтэй гэдэг байр сууринаас хандаж байна. Цалин, тэтгэврийн нэмэгдлийн асуудлаар энэ долоо хоногт МАН-ын бүлгээс тодорхой санал, санаачилга гаргана. Бид УИХ-ын даргыг эх орондоо ирэхээр цалин, тэтгэвэр нэмэгдүүлэх талаар тогтоолын төсөл өргөн барихаар бэлтгэсэн.

- АН-ын зохион байгуулсан жагсаалд МАХН-ын гишүүд, дэмжигчид оролцсон нь олон нийтийн анхаарлыг татаж байна. Ер нь хоёр нам нэгдэх үү, эвсэх үү гэдэг хүлээлт байна шүү дээ. Үүнд хариулт өгөхгүй юу?
-Эрх барьж буй эрхтэн дархтнуудаас бусад нь бүгд нэгдэж байна гэж ойлгож байгаа. Саарал ордонд өөрсдийгөө засгийн эрх барьж байгаа дарга гэж боддог хүмүүст цонхоор амьдрал сайхан харагдаж байгаа. Түүнээс ард иргэд, улстөрийн намууд, иргэний нийгэм, төрийн бус байгууллагуудын дунд “төр, засаг нэг л биш байна” гэдэг үзэл, яриа газар авчихсан байна. Хөрөнгө оруулагчид, бизнес эрхлэгчдийн хүрээнд ч тэр. Нэг л биш байгаа нь юундаа байна гэхээр салбар, салбарт мэдрэгдэж эхэлсэн. Бизнес эрхэлж, хөрөнгө оруулж буй орчинд нь хууль эрх зүйн орчин тогтворгүй, тодорхойгүй, өмч хөрөнгө рүү нь дайрсан, хаасан, боосон, зогсоосон байдалтай байна. Улстөрийн намууд, төрийн бус байгууллагуудын төвшинд үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөг нь хаадаг. Эсвэл янз бүрийн авлигатай тэмцэх гэсэн сайхан нэрээр барьж хорьж, цагддаг байдлаар илэрч байна шүү дээ. Түүнчлэн АН-ынх биш л бол төрийн алба, ажлаас хоморголон халж, хөөдөг байдлаар тухайн хүмүүст дарамт үзүүлж байна. Өөрөөр хэлбэл, нийгмийн бүх давхаргад хүндрэл учруулж эхэллээ. Тиймээс Засгийн газар, эрх баригчид үүнд дүгнэлт хийж улстөр, эрх зүй, эдийн засгийн хүрээнд тодорхой арга хэмжээ авч ажиллах учиртай. 700 гаруй тэрбум төгрөг гаргаж үнэ тогтворжуулах бодлого хэрэгжүүлж эхэлсэн. “Жилийн маш бага хувийн хүүтэй мөнгөөр бизнесийн тодорхой салбаруудыг дэмжье. Ингэснээр өргөн хэрэглээний бараа, бүтээгдэхүүний үнийг бид барьж чадна” гэж эрх баригчид мэдээлж байсан. Тэр хэмжээний мөнгө гаргах эрхийг нь УИХ шийдвэрлэж өгсөн. Гэтэл Засгийн газар өнөөдрийг хүртэл бензин, мах, талх, тарианыхаа үнийг барьж чадсангүй. Энэ нь Засгийн газрын бодлогын алдаанаас шалтгаалж байна. Бодлогын алдаагаа засахгүй цааш явбал байдал улам хүндрэх дүр зураг харагдаад байгаа юм.

- “Засгийн газрын гаргаж буй алдаа, дутагдлыг сөрөг хүчин засч, залруулж хөндлөнгөөс хэлэх ёстой. МАН сөрөг хүчний үүргээ тааруу гүйцэтгэж байна” гэх шүүмжлэл гардаг. Үүнд ямар байр суурьтай байна вэ?
-Иргэд янз янзаар ярьдаг шүү дээ. Зарим нь “Хариуцлага тооцох, ярих цаг нь болоогүй байна” гэж байхад нөгөө нэг хэсэг нь “МАН сөрөг хүчнийхээ байр суурийг илэрхийлээч, ийм алдаа завхрал гараад байхад яагаад хэлж ярихгүй байна вэ. Цаад талдаа Монголын язгуур эрх ашиг хохирох гээд байна шүү дээ” гэж хэлдэг хүмүүс байна. АН Засгийн эрх авснаасаа хойш есөн сар болж байна. Олон улсад аливаа Засгийн газрын 100 хоногт нь ямар нэг шүүмж өрнөж, шүүмжлэл хэлдэггүй. Хийх ажлын чиглэл, бодлогыг нь хардаг. Бид яг ийм л байдлаар хандсан. Гаднаасаа шахалттай байсан ч гэсэн УИХ дахь МАН-ын бүлэг “Эрх баригчдад боломж олгоё. Тэдэнд ярьж байгаа сайхан зүйлээ амьдрал дээр хэрэгжүүлэх нөхцөлийг нь бүрдүүлж өгье. Тиймээс шүүмжлэх асуудлаа хойш тавья” гэдэг байр сууринаас хандаж, төсөв батлах, “Чингис” бондын асуудлыг оруулж ирэх, Засгийн газраас бонд гаргах гээд олон шийдвэрт нь хорих арга хэмжээ бага авсан. Бид Засгийн газарт нээлттэй боломж, нөхцөлийг чөлөөтэй тавьж өгсөн. Харамсалтай нь боломж нөхцөлийн хүрээнд хийгдэж буй ажил, арга хэмжээ нь иргэдэд хүрэхгүй байна. Сайхан ярьж байна. Сайн шоудаж, ард түмний тархи угаалт руу хэтэрхий анхаарлаа төвлөрүүлж байна шүү дээ. Түүнээс хүний гарт баригдаж, нүдэнд өртөх бодлого алга. УИХ, Засгийн газрын төвшинд юуны өмнө ам ажлын нэгдлийг хангаж, ажлынхаа гүнд орж үр дүн гаргамаар байна. Хүн болгон, айл бүрт мэдрэгдэх шинэчлэлийн, төрийн бодлого үгүйлэгдэж байна.

- Саяхан Ерөнхий сайд хоёр ч хууль бус шийдвэрээ өөрөө хүлээн зөвшөөрч хүчингүй болгосон. Ер нь төрийн өндөр албан тушаалтнууд нь хуулиа зөрчөөд байхаар хууль баталж, хэрэгжүүлэх тухайд яриад ч хэрэггүй юм биш үү?
-Үндсэн хуулийн дээгүүр алхаж байгаа үйлдлээрээ өнөөгийн Ерөнхий сайд хариуцлагатай ажлыг хийх эрх зүйн чадамжгүй, ёс суртахуунгүй байгаагаа харууллаа. Хамгийн сүүлд өнөөдөр /өчигдөр/ л гэхэд Захиргааны хэргийн шүүхэд Дорнод аймгийн ИТХ-аас Ерөнхий сайдад өргөн барьсан Засаг дарга томилуулах саналын талаар маргаан үүсч, шүүх хурал болсон. Уг шүүх хурлын шийдвэр Н.Алтанхуягийг Дорнод аймгийн ИТХ-аас нэр дэвшүүлсэн нэр дэвшигчийг Засаг даргаар батламжлахыг чиглэл болгосон байна лээ. Тэгэхээр олон үйлдэл, гаргаж буй шийдвэрээрээ өнөөгийн Засгийн газар хууль зөрчиж байгаа юм. Өнөөдөр эрх баригчид хууль зөрчсөн үйлдлээ хэвлэл мэдээллээр яаж ч сайхнаар тайлбарлах гээд цагаан дээр хараар бичсэн бодит үнэнээс хаашаа ч зайлахгүй. Үнэнд гүйцэгдэж байна. Тиймээс “Хууль дээдэлж, хуулийн хүрээнд ажиллаач. Жишиг барьж, эсвэл өөрийнхөө үзэмжээр асуудалд хандаж болохгүй. Энэ хандлага чинь хууль зөрчих үндэслэл болчихоод байгаа юм” гэдгийг хэлмээр байна.