1990 онд ардчилсан хувьсгал ялж хүний эрх, эрх чөлөө бий болсон. Үүнтэй зэрэгцэн бий нэгэн эрх чөлөө бол архидалт. Манай улс 20 жил архидалтын асуудал дээр сул дорой бодлого баримталж ирсэн нь үнэхээр харамсалтай. Согтууруулах ундаагаар үйлчлэх цэгийн тоо жилд дунджаар 150 хувиар нэмэгддэг гэх судалгаа бий. ДЭМБ-аас жилд нэг хүнд дунджаар найман литр архи ногдоход үндэсний хэмжээнд аюултай байдалд орно гэж үздэг. Гэвч манай улсад үүнээс их хэмжээний архи нэг хүнд ноогдож байгаа нь нууц биш. Архины эсрэг үйлчилгээ явуулдаг төрийн бус байгууллагууд олон байдаг. Үүний нэг болох “Гоё амьдрал” ТББ-ын сэтгэл зүйч З.Тунгалагтай ярилцлаа.

-Архинаас гаргах эмчилгээ явуулдаг олон байгууллага байдаг. Танайх ямар төрлийн эмчилгээ хийж байна вэ?
-Монгол Улсын хэмжээнд архинаас гаргах эмчилгээ явуулдаг олон газар байгаа. “Гоё амьдрал” ТББ нь сэтгэцийн тулгамдсан асуудалтай, архинд донтох өвчтэй хүмүүст сэтгэл зүйн сургалт, зөвлөгөө, гипноз код эмчилгээнд хамрагдсан хүмүүсийг урьдчилан сэргийлэх болон сэтгэл зүйн тусламж үзүүлж, архидалтын эсрэг үйл ажиллагааг зохион байгуулж ажиллаж байна. Түүнээс биш архинд орсон нэгнийхээ сэтгэл санаа болон мөнгө төгрөгөөр дэмий тоглохыг хүссэнгүй. Үнэхээр архинд орсон хүнд чин сэтгэлээсээ тусладаг. Тухайн хүн өөрөө ухамсарлаад хичээвэл архинд донтох өвчинөөс салахад амархан.

-Архинаас гаргах эмчилгээ хийлгээд эргээд орох тохиолдол байдаг гэсэн. Энэ талаар тодруулаач?
-Хамгийн түрүүнд сэтгэл санаагаа эртнээс бэлдэж архи уухгүй гэсэн бодол толгойдоо суулгаж өгөх ёстой. Тухайн хүн эмчилгээнд хамрагдаад гурав, зургаан жилийн хугацаанд архи уухгүй тэвчээд явж чаддаг. Тэвчсэн хугацаагаа би архинаас гарч чадах юм байна гэж ойлгодог. Гэтэл өөрөө чадна гэж бодож байгаа ч тухайн хүний муу зуршил нөлөөлдөг. Эмчилгээ хийлгэж байгаа хүмүүс багаар бодоход тав, арав түүнээс дээш жилээр архи уусан байдаг. Өөрөөр хэлбэл муу зуршил, архинаас гарах гэсэн хүсэл нь хоорондоо зөрчилдөөд байдаг. Ийм учраас хүмүүс биеэ дийлж чадахгүй архинд эргээд орчихдог. Архинаас гарах нь хувь хүний ухамсарын зүйл. Ар гэрийнхэн, хамаатан садан яаж зовж, шаналж, үр хүүхдүүд нь өдөр бүр хүчирхийлэлтэй нүүр тулгардаг гэдгийг л сайн ойлгох хэрэгтэй.

-Ховс код эмчилгээ гэж чухам ямар эмчилгээ байдаг юм бэ?
-Кодлох эмчилгээ нь наркологийн практикт хийгддэг “гипноз” ховсдох эмчилгээ л дээ. Ховс код эмчилгээ маань зайнаас, уураг тархи, сэтгэхүй, далд ухамсарын төвшинд нөлөөлж уух дур хүслийг шууд дарж өгдөг эмчилгээ. Далд ухамсарын төвшинд их нөлөөлдөг. Яагаад нөлөөлж байгаа юм бэ гэхээр архинд донтох өвчин өөрөө далд ухамсарын өвчин, нөгөө талаас авч үзэхэд хүний сэтгэхүйтэй шууд хамааралтай. Хүүхэд төрсөн цагаасаа эхлэн эцэг эхтэйгээ хамт маш олон баяр тэмдэглэдэг. Тэмдэглэсэн баяр бүрт архи согтууруулах ундаа хэрэглэдэг. Энэ байдал нь хүүхдийн далд ухамсарт хадгалагддаг. Тэгэхээр далд ухамсарт нь уурлахаараа, сэтгэл санаагаар унасан үед архи уувал тайвширдаг, найз нөхөдтэйгээ уулзаад хөөрч уудаг гэсэн бодол суучихсан байдаг. Хэзээ ч устаж алга болохгүй. Тэгэхээр ховс код эмчилгээ нь далд ухамсарт хадгалагдсан байгаа энэ муу зуршлийг тодорхой хэмжээгээр дарж өгөх, уух хүсэл сонирхлыг арилгах эмчилгээ юм. Бид нар хүүхэд байхдаа архийг тоодоггүй. Энэ эмчилгээ нь хүүхэд байхдаа архийг тоодоггүй байсан тэр үед нь буцааж хүргэж, эрүүл амьдралд дадал , хэвшил , суулгах зорилготой.
-Танай төвд хэр олон хүн архинаас гаргах эмчилгээнд хамрагдаж, хэдэн хувь нь гарсан бэ?
-“Гоё амьдрал” ТББ-д 600 гаруй хүн эмчилгээнд хамрагдсан. Тэдний 92 хувь нь архинаас гарсан. Эдгээр хүмүүстэйгээ гурван сард нэг уулзалт зохион байгуулж, холбоотой ажилладаг. Хүмүүс маань миний уураг тархинд архи гэдэг зүйл огт байхаа больсон. Архи хажууд байсан ч ууя гэсэн бодол төрдөггүй, хүсэл сонирхол, анхаарал татдаггүй гэж ярьдаг. Энэ бол эмчилгээний үр дүн. Эмчилгээний үр дүн яагаад сайн гарч байна гэхээр архинаас гарах хүсэл эрмэлзэл их, гарах хэрэгтэй гэдгийг ухамсарласан, эмчилгээний дараа биеэ зөв авч явах чадвар сайн байдаг. Архинаас болоод амьдралын хүнд зовлонг биеэрээ мэдэрч, ахиж архи амсахгүй гэсэн бодолтой хүмүүс л их ирдэг дээ.

-Архидалт газар авч буй шалтгааныг хүмүүс төр засагтай холбоотой гэдэг. Засгийн газраас “Архины эсрэг” аян гэх мэт олон ажил зохион байгуулж байна. Таны бодлоор эдгээр ажилууд нийгэмд хэр хүрч байгаа вэ?
- өр засаг архинд донтож буй иргэдээ анхаарч ажиллах хэрэгтэй байна. Архины эсрэг олон төсөл хэрэгжүүлж их ажил хийж байна гэдэг. Өнөөдрийн байдлаар үр дүн гарахгүй байна.Миний бодлоор бол архи үйлдвэрлэдэг олон компаниудын тоог цөөлөх шаардлагатай. Мөн архиныхаа градусыг багасгах хэрэгтэй. Гадаадын орнуудыг харахад манай улс шиг 30, 40 градустай архи үйлдвэрлэдэг газар байдаггүй. Архи зардаг дэлгүүрийн тоо хэрээс хэтэрч байна. Архины сурталчилгаа их явагдаж байна. Телевизээр өдөр бүр архи, пивоны реклам гарч байгаа. Бид нэг хүнийг ч гэсэн архинаас гаргахын төлөө тэмцэж байхад, телевизээр байнга архины реклам явуулаад байхаар хүмүүсийн далд ухамсарт уух хүсэл төрнө шүү дээ. Ийм хэнд ч хэрэггүй юм гаргаж байхаар архины хор уршиг, архинаас болоод хэдэн хүн амьдралгүй болоод, үхэлд хүрээд байгаа гэх мэт олон асуудлыг хөндөөд нэвтрүүлэг хийж болно. Сурталчилгаа гаргах дуртай юм бол эрүүл монгол хүн гэж хэн бэ, аз жаргалтай амьдрахын утга учир архигүй орчин гэдгийг л хүмүүсийн сэтгэхүйд сууж өгтөл сайхан реклам гаргах хэрэгтэй. Архи, согтууруулах ундаа нь бидний гол удирдах төв болсон оюун ухаан, тархины эд эсийг үхүүлэн сүйтгэж байдаг. Зовж олсон мөнгөөрөө зовлон худалдан авч байгаагаа мэдэхгүй, ухаарахгүй болтол нь архи хүний оюун санааг жолоодож байна. Түүний зовлонг хөөрхий хань ижил ахан дүүс, үр хүүхэд нь нуруун дээрээ үүрдэг. Монгол айл болгонд архины асуудалтай хүн байна. Нийгмийн тулгамдсан асуудал болох архинд донтох өвчнийг багасгахад, монгол хүн бүрийн хүчин чармайлтаар хамтдаа шийдэж чадна. Архидалт байгаа цагт Монгол орны хөгжлийн тухай яриад ч нэмэргүй. Хувь хүн эхлээд эрүүлжиж, хөгжиж байж Монгол орон хөгжинө.