Стратегийн ач холбогдол бүхий Цагаан суваргын ордын хувь эзэмшлийн тухай УИХ одоогоос арван жилийн өмнө хэлэлцэж байв. УИХ-ын 2014 оны тавдугаар сарын 30-ны хуралдаанаар уг төслийг хэлэлцэх эсэхийг анх хэлэлцжээ. Тэгэхэд Цагаан суваргын ажлын хэсгийнхэн, тодруулбал, Уул уурхайн сайд Д.Ганхуяг, Ашигт малтмалын газрын дарга Г.Алтансүх, Уул уурхайн сайдын зөвлөх Д.Бат-Эрдэнэ, УУЯ-ны Бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Б.Батхүү, УУЯ-ны Бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын мэргэжилтэн Б.Дашбал нар оролцож байжээ. Тэр чуулган дээр УИХ-ын гишүүн, Уул уурхайн сайд Д.Ганхуяг “…Цагаан суваргын зэс молибдены орд нь Дорноговь аймгийн Мандах сумын нутагт оршдог. Ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл эзэмших МАК ХХК нь 2009 онд Эрдэс баялгийн мэргэжлийн зөвлөлөөр нөөцийн тайлан, 2013 онд ТЭЗҮ-ийг тус тус хэлэлцүүлсэн байна. Тус ордыг ил аргаар ашиглан жилд 14.6 сая тонн хүдэр олборлон боловсруулж, жилд 316 тонн зэсийн баяжмал, 4403 тонн молибдены баяжуулалт гаргаж, 18 жил ашиглахдаа 11.5 их наяд төгрөгийн борлуулалт хийж, 2.8 их наяд төгрөгийн цэвэр ашигтай ажиллан, 6.6 жилд хөрөнгө оруулалтаа нөхөхөөр ТЭЗҮ-дээ тусгасан байна. Энэ тооцоонд зэсийн үнийг 5500 ам.доллар тонн, молибдены баяжмалыг 32 700 ам.доллар тонноор тооцсон байна. Төсөлд нэг тэрбум 300 сая ам.долларын хөрөнгө оруулах шаардлагатай ба МАК компани нь одоогоор 323.1 сая ам.долларын хөрөнгийг ил уурхай болон баяжуулах үйлдвэрийн бүтээн байгуулалт оруулаад байгаа юм байна. Уг ордыг УИХ-ын 2007 оны 27 дугаар тогтоолоор батлагдсан стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордод хамруулсан. Ашигт малтмалын тухай хуулийн 5.5, 9.1.5 дугаар зүйл, УИХ-ын 2007 оны 27 дугаар тогтоолын гуравдугаар зүйлд заасны дагуу Цагаан суваргын ордын төрийн эзэмшлийн хувь тогтоох тухай УИХ-ын тогтоолын төслийг нийт хөрөнгө оруулалтын 34 хувь болох 350.6 сая хөрөнгө оруулалт байна. Тэр хувийг эзэмшихээр өнөөгийн хуульд бол өнөөгийн одоогоор мөрдөгдөж байгаа хуульд бол заасан байгаа. Энэ асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэж өгөхийг хүсье” гэж байв. Мөн ЭЗБХ-ны санал дүгнэлтийг УИХ-ын гишүүн Д.Батцогт “…Засгийн газраас 2014 оны тавдугаар сарын 23-ны өдөр УИХ-д өргөн мэдүүлсэн Цагаан суваргын ордын төрийн эзэмшлийн хувь тогтоох тухай УИХ-ын тогтоолын төслийн хэлэлцэх эсэх асуудлыг ЭЗБХ 2014 оны тавдугаар сарын 28-ны өдрийн хуралдаанаараа хэлэлцээд олонхын саналаар уг тогтоолын төслийг УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оруулж хэлэлцүүлэх нь зүйтэй гэж үзлээ. Хууль санаачлагч тогтоолын төсөлд Ашигт малтмалын тухай хуулийн тавдугаар зүйлийн 5.5-д заасны дагуу Цагаан суваргын ордын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч компани дахь төрийн эзэмшлийн хэмжээг 34 хувиар тогтоох, уг ордод оруулах хөрөнгийн 34 хувь буюу 350.6 сая долларын санхүүжилтийг 2014 оны хоёрдугаар улиралд багтаан Засгийн газрын бонд гарган шийдвэрлэхээр тогтоолын төсөлд тусгасан байна” гэж танилцуулж байжээ. Чуулганы хуралдаанд оролцсон гишүүд “...Цааш нь хэлэлцээп явах нь зүйтэй” гэж дэмжсэн.

Үүний өмнө Засгийн газраас санаачилж УИХ-д оруулж байсан уг тогтоолын төслийг хэлэлцэх эсэхийг 2014 оны тавдугаар сарын 28-нд ЭЗБХ-ны хуралдаанаар хэлэлцжээ.

Тэр хуралдаанд оролцсон зарим гишүүний байр суурь “сонирхол” татдаг. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн Ц.Нямдорж “...Сая танилцуулгаас үзэхэд 34 хувийн хөрөнгө оруулалтыг төр оруулна гэсэн юм ярьчихав уу, үгүй юу. Би буруу сонсов  уу. Хэрвээ та нар ингэж ойлгож энэ хуулийг хэрэглэж байгаа бол жинхэнэ завхарч байгаа юм байна шүү. 34 хувийг нь эзэмшиж байгаа төр заавал хөрөнгө оруулалт хийнэ гэсэн хуулийн заалт байхгүй шүү дээ. Юу болоод байна вэ”, УИХ-ын гишүүн Д.Ганбат “...Оюу толгойн  34 хувиасаа яаж салах вэ гэдэг асуудал яригдаж байхад чинь төр аливаа нэгэн юманд оролцдог,  ялангуяа бизнесмен маягаар  бизнес хийх гэж оролцдог тиймэрхүү юм байж болохгүй байх аа. Юу нь ашигтай юм, төр ингэж 34 хувийг авч орсноороо. Яагаад ийм тогтоол оруулж ирж байгаа юм гэдгийг сонирхмоор байна. Дараагийн тэр Ашигт малтмалын хуулийн заалтаар бол ерөөсөө стратегийн орд гэж байх ёсгүй гэж би үзэж байна”, УИХ-ын гишүүн Л.Энх-Амгалан “...Нэг л ойлгомжгүй нөхцөл байдал үүсчихээд байна. Яг энэ асуудлаа оруулж ирж байгаа компани нь Д.Ганхуяг сайд болохоор “Цагаан суваргынхан, МАК-ийнхан бол өнөө маргаашгүй энэ асуудлыг шийдээд өгөөч ээ гэсэн учраас бид нар Засгийн газраар хэлэлцүүлээд, УИХ-д өргөн барьж байгаа” гэж байна. Гэтэл өнөөдөр энэ компанийг төлөөлж байгаа энэ нөхдүүд маань “...Бид нар төрд   ерөөсөө  34 хувиа эзэмшүүлэх ямар ч сонирхол алга аа” гээд хэлчихсэн шүү дээ. Ийм өдөр, шөнө шиг ялгаатай байна шүү дээ, Д.Ганхуяг сайд аа. Та яагаад юунд нь яараад байгаа юм” гэж байсан юм. Тус Байнгын хорооны хуралдаанд 15 гишүүн оролцсоны найм нь “...Нэгдсэн чуулганаар хэлэлцүүлье” хэмээн дэмжсэн байдаг.

Улмаар УИХ-аас 2014 оны долдугаар сарын 1-ний өдөр Цагаан суваргын ордын төрийн эзэмшлийн тухай 54 дүгээр тогтоолыг баталж гаргасан. Уг тогтоолд “...Ашигт малтмалын тухай хуулийн 5 дугаар зүйлийн 5.5 дахь хэсэг, 8 дугаар зүйлийн 8.1.7 дахь заалтыг үндэслэн "Тодорхой ордыг стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордод хамааруулах тухай" УИХ-ын 2007 оны 02 дугаар сарын 06-ны өдрийн 27 дугаар тогтоолын нэгдүгээр хавсралтын 10-т заасан Цагаан суваргын ордод төр хувь эзэмших шаардлагагүй гэж үзсүгэй” гэсэн байдаг. Энэ тогтоолыг батлах үед чуулганы хуралдаанд 53 гишүүн оролцсон. Тэдний 32 нь буюу 60.4 хувь нь тогтоолыг дэмжжээ. Өөрөөр хэлбэл, УИХ-ын гишүүн А.Бакей, Сү.Батболд, Ж.Батсуурь, Д.Батцогт, Г.Баярсайхан, С.Бямбацогт, Д.Ганбат, Б.Гарамгайбаатар, Р.Гончигдорж, Ц.Дашдорж, Д.Дэмбэрэл, С.Дэмбэрэл, Д.Зоригт, Д.Лүндээжанцан, Ц.Нямдорж, С.Одонтуяа, Ё.Отгонбаяр, Д.Сарангэрэл, Я.Содбаатар, М.Сономпил, А.Тлейхан, Ч.Улаан, Ч.Хүрэлбаатар, Б.Чойжилсүрэн, Ж.Энхбаяр, Л.Энх-Амгалан, М.Энхболд, З.Энхболд, Н.Энхболд, Ө.Энхтүвшин, Д.Эрдэнэбат, Ж.Эрдэнэбат нар Цагаан суваргын ордын төрийн хувь эзэмшлээс татгалзсан байдаг.

Тэгвэл УИХ-аас 2024 оны дөрөвдүгээр сарын 19-нд Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийг баталсан. “…Газрын хэвлийн баялгийн үр өгөөжийг одоо ба ирээдүй үеийн Монгол Улсын иргэн бүрд тэгш, шударга хүртээх зорилгоор Үндэсний баялгийн санг байгуулах, түүний төрөл, зориулалт, эх үүсвэрийг тодорхойлох, сангийн хөрөнгийн тогтвортой байдлыг хангах, үйл ажиллагааг тайлагнах болон хяналт тавихтай холбогдсон харилцааг зохицуулах” зорилт бүхий уг хуулийн 12.7-д “…Стратегийн ач холбогдол бүхий ашигт малтмалын ордын тусгай зөвшөөрөл эзэмшигч хуулийн этгээдийн төрийн эзэмшлийн хувьцааг орлого төвлөрүүлэгч хуулийн этгээд эзэмшинэ” гээд заачихсан. Тиймээс Цагаан суваргын эзэмшлээс төр “татгалзсан” УИХ-ын 2014 оны тогтоолыг эргэж харах нөхцөл үүсээд байгаа юм. 

Б.ГАРЬД

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин