УИХ-ын гишүүн Г.Ганболдтой ярилцлаа.

-Та тойрогтоо ажиллаад ирлээ. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлыг иргэд хэрхэн хүлээж авч байна?

-Тойргийн зургаан суманд ажиллаж 16 удаагийн уулзалт хийлээ. 1800 гаруй иргэдтэй уулзлаа. УИХ, Засгийн газрын үйл ажиллагаа, сүүлийн үед батлагдсан хуулиудын төслийг иргэдэд танилцууллаа. Мөн Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн асуудлаар дөрвөн бүлэг, 11 заалтын хүрээнд танилцуулга хийлээ. Орон нутгийн иргэдэд Үндсэн хуулийн талаарх ойлголт их муу байна. Үндсэн хуулийн асуудлаар ганц нэг ахмадууд ярьж байгаа болохоос залуус, төрийн албан хаагчдад Үндсэн хууль, хуулийн өөрчлөлтийн талаарх ойлголт алга. Тиймээс цаашид Ерөнхий боловсролын сургуулийн ахлах ангид Үндсэн хуулийн хичээлийг оруулж энэ талаарх ойлголтыг хүүхдүүд, иргэдэд өгч баймаар юм билээ.

Тэгэхгүй бол Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийг дэмжье гэсэн гишүүн очоод дэмжих талаас нь танилцуулбал дэмжиж, дэмжихгүй гэдэг талаас нь илэрхийлж танилцуулбал дэмжихгүй гэж байх шиг байна. Бидний өгч байгаа мэдээллээс болж иргэд янз бүр байна. Иргэд Үндсэн хуулийн асуудлаас илүү үнийн өсөлтийг хэлж байна.

Дизель түлшний үнэ бараг дөрвөн мянгад хүрлээ. Барилгын материал, тэр дундаа цементийн үнэ гэхэд 500 мянга гарчихлаа. Үүнд анхаарал хандуулаач ээ. Монгол Улсын өр зээл ямар хэмжээнд хүрчихэв. Өр зээлийн асуудлыг цэгцлээч гэж хэлсэн. Иргэд мэдээлэл өндөртэй болсон. Дайн байлдаантай холбоотойгоор бараа бүтээгдэхүүний үнэ дэлхий нийтэд өсч байгаа гэдгийг ч ойлгож байна лээ. Гэхдээ иргэдийн хувьд цалин хөлсний асуудлыг түлхүү хөндөж байсан.

Тухайлбал, төрийн албан хаагчдын цалин хөлс бага, төрийн албанд ажиллах хүн олдохгүй байна. Сумдын Тамгын газрын төрийн захиргааны албанд сул орон тоо их бий. 11 хүний орон тоо сул байгаа сум ч байна. Тал нь байхгүй. Тиймээс Төрийн албаны тухай хуульд сумдын төрийн албанд орох шалгуурыг бууруулах хэрэгтэй. Нэг хэсэг бид төрийн албыг чадавхжуулна, төрийн албан хаагчдын нийгмийн баталгааг хангана, төрийн албанд мерит буюу шатлан дэвших зарчмыг оруулж төрийн албанд орох босгыг их хатуу болгосон. Олон шалгуур давж байж орсны дараа цалин хөлс, нийгмийн асуудал тулгардаг. Орон байр, цалин хөлс, амьдралын баталгаажих түвшин сул байгаа учраас хөдөөд амьдрах иргэд олдохгүй байна.

Орон нутагт ажиллаад ирснийхээ дараа би энэ асуудалтай холбоотойгоор нэг хуулийн төсөл өргөн барьсан. Сумдад ажиллаж байгаа төрийн захиргааны албан хаагчид таван жил тутамд хөдөө орон нутгийн нэмэгдэл олгох хуулийн төсөл өргөн барьсан. Эрүүл мэнд, боловсрол ч гэдэг юмуу бусад байгууллагууд нэмэгдэл авдаг боловч төрийн захиргааны албан хаагчид авахгүй үлдчихээд байна гэх гомдол санал их тавьж байна. Мөн тэтгэврийн зөрүүг иргэд их хөндсөн. 350 мянган төгрөгийн тэтгэвэр авч байсан ахмадуудын тэтгэврийг тэгшитгэж бүгдийг нь 500 мянга болгосон. 450 мянган төгрөгийн тэтгэвэр авч байсан багш, эмч нарт яг адил цалин олгоод байна. Ялгаатай байдлыг нь хадгалаач гэж байна лээ.

-Төрийн захиргааны албан хаагчдад нэмэгдэл олгоход хэр хэмжээний мөнгө шаардагдах бол. Эдийн засаг хүнд байгаа өнөөгийн нөхцөлд боломж нь хэр байгаа вэ?

-Суманд ажиллаж байгаа төрийн захиргааны албан хаагч гэсэн учраас гайгүй. Хууль хэрэгжиж эхлэхэд таван жилийн гүйцэтгэл гээд олон хүн авдаг шүү дээ. Бидний тооцоолсноор тэр үед гурван тэрбум төгрөг, цаашдаа жил тутам 1.8 тэрбум төгрөг гарах юм билээ. Тиймээс төсөвт дарамт өгөхгүй гэж үзэж байна.

-Баяр наадмын тухай хуулиар морь, бөх дээр гардаг маргаан цэгцрэв үү?

-Баяр наадмын тухай хуулийн ажлын хэсэгт орж ажилласан. Байнгын хороогоор ч морь, бөхтэй холбоотой асуудал их яригдсан. Морь, бөх ч биш сур харваа дээр ч зөрчил маргаан байдаг юм байна. Үндэсний сур, халх сур, буриад сур, урианхай сур ч гэдэг юм уу. Баяр наадмын тухай хуулийг богино хугацаанд хэлэлцлээ. Ямартаа ч Үндэсний баяр наадамдаа монгол адуу уралдуулъя гэж шийдлээ. Гэхдээ монгол адуу уралдуулахдаа Засгийн газар журам гаргаж монгол адууны генийн дарааллыг тогтоотол шилжилтийн үеийн журам гаргаж зохицуулахаар боллоо. Хэдийгээр монгол адуу гээд байгаа боловч 25 хувийн цустай ч гэдэг юм уу, эрлийз адууг ялгахад амаргүй болчихоод байгаа юм. Үүнтэй холбоотойгоор шилжилтийн үеийн журам гаргах чиглэлийг Засгийн газарт өгсөн. Бүсийн уралдааныг жилд дөрвөн удаа л зохион байгуулъя гэж тогтлоо.

Бүсийн уралдаан, улсын баяр наадмын цол өгдөг журамд өөрчлөлт оруулсан. Улсын наадамд заавал айраг түрүү авч байж “Тод манлай уяач” цол авна. Заавал улсын наадам гэхгүй бүсийн наадамд тухайн шаардлагыг хангасан түрүү, айраг авсан байвал алдарт уяач цол өгнө гэсэн зүйлийг хуульчилж байгаа.

Засгийн газар журмаа гаргаж монгол адууны генийг тогтоох хүртэл нь зайлшгүй сэрвээний өндрийг хэмжиж уралдуулна. Улсын наадамд эрлийз морьдыг уралдуулахгүй гэж тогтлоо. Мөн олон уралдааныг хязгаарлаж жилд хамгийн дээд тал нь дөрвөн бүсийн уралдаан явуулдаг болъё гэсэн зохицуулалтыг хийсэн.

Бөхийн эрэмбэ, цол чимэгтэй холбоотой маргаанууд байсан. Түүнийг цэгцэлсэн хууль боллоо. Допингийн үндэсний дүрэм гэдэг зүйл манайд байдаггүй. Допинг С1-С8 хүртэл өөр өөр байгаа юм. Хамгийн хүнд нь зориуд тамир оруулах допинг байхад өвчин намдаах эм уухад допинг илэрдэг. Үүнийхээ ялгааг гаргахгүй бол хэн нэгнийг санаатайгаар хорлох үүднээс эм тариа хийхийг бид хянаж чадахгүй. Хоёрдугаарт, үүнийг мөрдүүлж шалгая гэхээр энэ чиглэлийн байгууллага байдаггүй. Гуравдугаарт, допингийн асуудалд холбогдсон хүн өөрийнхөө эрх ашгийг хамгаалъя гээд хандах гэхээр спортын арбитрын шүүх байдаггүй. Үүнтэй холбоотойгоор улсын аварга Э.Оюунболдод холбогдох шүүх хурлаар Үндэсний допингийн дүрэм батлаагүй, тамирчид өөрийгөө хамгаалах механизм бүрдээгүй гэдэг агуулгаар барилдах эрхийг нь сэргээж байна. Энэ бол зөвхөн Э.Оюунболдод зориулсан зүйл биш. Допингийн асуудалд нэр холбогдсон бүх бөхчүүдэд хамаатай. Дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийг батлахдаа энэ талаар тодруулсан. Үндэсний допингийн дүрмийг баталгаатай болгож, тамирчид өөрсдийнхөө эрх ашгийг хамгаалах боломжийг олгосон. Тэр болтол барилдаад явна.

Сумын наадмыг долдугаар сарын 10-11, улсын наадам 11-13, тэгш ойтой холбоотой асуудлыг Засгийн газар шийдвэр гаргаж зохицуулах, сумдын тэгш ойг аймгийн Засаг дарга захирамж гаргадаг байх өөрчлөлт орсон. Үүнээс өөрөөр Баяр наадмын тухай хуульд айхавтар өөрчлөлт ороогүй. Тиймээс маргаангүй болно гэж бодож байна.

Р.Хишигжаргал